دردسری به نام «شیوه نامه»!

تجربه بیش از دو دهه کوشش در حوزۀ ویرایش و ویراستاری و درست نویسی به من آموخته است که مهم‌ترین مشکل در این وادی، پراکندگی شیوه نامه‌های ویرایشی است. ناشران، دانشگاه ها، وزارت خانه ها، رسانه ها، سازمان‌های دولتی و غیردولتی و حتی افراد با سلیقۀ شخصی و اجتهادی، هرکدام شیوه و دستورخطی را دنبال می‌کنند که گاه به شدت با هم در تضاد است.

این بلبشوی نامبارک آسیب‌های فراوانی زده است که از جملۀ آن ها، سست شدن و نادیده انگاشتن اصل ویرایش است. در واقع وقتی تا این اندازه اختلاف نظر وجود داشته باشد، حرمت و حیثیت و اهمیت موضوع ویرایش را هم خدشه دار می‌کند.

از طرف دیگر جامعه و صاحبان قلم را هم در شیوۀ درست نگارش به تردید می‌اندازد و مرز‌های درستی و نادرستی را به هم می‌ریزد؛ و البته بزرگ‌ترین آسیبی که می‌زند، این است که دانش آموزانی که شیوه‌ای مشخص را آموخته اند، وقتی با پرشماری و پراکندگی شیوه نامه‌های نگارش روبه رو می‌شوند، به اصل ماجرا شک می‌کنند و برای درست نوشتن دچار سردرگمی می‌شوند و چه بسا اصل آن را به شوخی بگیرند و درنتیجه، بی توجهی به آن باعث می‌شود، درست نویسی کیمیایی کمیاب شود و صد البته شلخته نویسی جای آن را بگیرد؛ و مشکل بدتر این است که گاه کتابی نوشته و ترجمه می‌شود که ممکن است، همان مترجم یا نویسنده، خودش هم ناشر باشد و با هزینه شخصی آن را چاپ کند که کتاب داوری نمی‌شود و ویراستار هم ندارد.

معمولاً ناشران کمتر شناخته شده این دست آثار را چاپ می‌کنند. این اتفاق باعث می‌شود که آسیب‌ها در حوزۀ نگارشی، ساخت واژگان، هنجار زبانی، آیین نگارش و... دوچندان شود و نوعی غلط نویسی را در جامعه گسترش دهد.

از صداوسیما نباید به سادگی گذشت. صداوسیما با وجود داشتن چند شبکه، خودش به رویه و شیوۀ یکسانی نرسیده است و در هر شبکه با سلیقه و دلخواه تهیه کننده برنامه، شیوه‌ای خودساخته و خودخواسته اعمال می‌شود که گاه کاملا با شبکه‌های دیگر در تضاد است. (دربارۀ غلط‌های ویرایشی صداوسیما چه در گفتار و چه در نوشتار، در مطلبی دیگر مفصل خواهم نوشت.)

این چندگونگی شیو‎ه نامه‌ها در نظام اداری نیز وجود دارد؛ به گونه‌ای که برای هر سازمان و نهاد و در سطح وسیع‌تر وزارت خانه‌ها و قوای سه گانه، شیوه و قالب مشخصی برای نوشتن نامه‌های اداری تعریف شده است که در بسیاری از این شیوه‌ها غلط‌های آشکار نحوی و دستوری و بیگانه نویسی دیده می‌شود. این غلط‌ها به قدری کلیشه شده است که گاهی حذف یا اصلاح آن ها، انقلابی بزرگ تلقی می‌شود و بماند که برخی از این تغییرات تقریباً ناممکن است و گناهی نابخشودنی.

در بسیاری از سازمان ها، نامه نگاری‌های اداری باید منطبق با سلیقه و پسند مدیران آن سازمان نوشته شود؛ فارغ از درستی یا نادرستی نگارشی آن!

بنابراین، چاره‌ای نداریم جز اینکه به یک شیوه نامه یکسان برسیم. رسیدن به شیوه نامه یکسان بسیار سخت و دشوار؛ اما شدنی است؛ البته منظور از شیو نامۀ یکدست، ویرایش و نوشتن در حوزۀ ویرایش صوری، فنی و دستورخط است و ویرایش محتوایی و زبانی و دستوری بحثی جداست.